Cải cách Viện Hàn lâm khoa học để tăng sức mạnh nền khoa học Nga (5)

Ngày 5/7/2013 Đuma Quốc gia Nga trong lần xem xét lần thứ hai đã bỏ phiếu thông qua Dự thảo đạo luật cải cách Viện Hàn lâm Khoa học (Viện HLKH) Nga với số phiếu thuận là 344, 1 phiếu trắng và không có phiếu chống trong khi yêu cầu số phiếu tối thiểu để thông qua theo quy định là 226 phiếu thuận.

Trước đó, sau khi Chính phủ Nga đệ trình Dự thảo luật này ra Đuma Quốc gia Nga để xem xét trong ngày 27/6/2013, Ủy ban Đuma về khoa học và kỹ thuật cao đã có kiến nghị chưa thông qua nó để các bên có liên quan - chủ yếu là Bộ Giáo dục và Khoa học là cơ quan soạn thảo và Viện HLKH Nga - hiệu chỉnh những điểm cơ bản trong dự thảo còn đang gây tranh cãi. Để tiến tới việc thông qua Dự thảo đạo luật này, trong tuần qua Tổng thống Nga Vladimir Putin đã có các cuộc gặp tham vấn với ba ông Chủ tịch các các Viện HLKH Nga, Viện HL Y học Nga, Viện HLKH Nông nghiệp Nga, Hiệu trưởng trường Đại học Tổng hợp Quốc gia Moskva mang tên Lomonoxop và một số Viện sỹ có uy tín lớn ở nước Nga. Một số điều chỉnh đã được đưa vào Dự thảo đạo luật cải cách Viện HLKH Nga và kết quả là nó đã được thông qua như nêu ở trên.Theo quy định, Đuma sẽ xem xét đạo luật này lần thứ ba vào tháng 9 năm 2013. Sau khi được Đuma thông qua lần nữa nó còn cần được Thượng viện Nga phê chuẩn và Tổng thống Nga ký sắc lệnh ban hành.

Theo Dự thảo luật cải cách Viện HLKH Nga, các Viện HLKH Nga, Viện HL Y học Nga, Viện HLKH Nông nghiệp Nga sẽ hợp nhất làm một Viện HLKH chung, là cơ quan ngân sách nhà nước. Tất cả các Viện sỹ hàn lâm và Viện sỹ thông tấn của 3 Viện Hàn lâm này đều được là thành viên của Viện HLKH mới nhưng sau 3 năm danh hiệu Viện sỹ thông tấn sẽ bị xóa bỏ. Trong thời gian 3 năm tới Viện HLKH sẽ không tiếp nhận thành viên mới, để các Viện sỹ thông tấn có khả năng trở thành Viện sỹ hàn lâm. Còn các Viện Hàn lâm nhỏ khác như các Viện Hàn lâm Sư phạm, Kiến trúc, Nghệ thuật… thì chuyển về các Bộ chuyên ngành. Các Viện nghiên cứu được phân loại và xử lý theo 3 cách: một phần được đưa về Viện HLKH mới, phần khác được đưa về các Bộ chuyên ngành, còn phần hoạt động yếu, không có hiệu quả thì cho giải thể. Danh hiệu Viện sỹ hàn lâm cũng không còn được giữ suốt đời như trước đây và hiện nay mà sẽ bị tước bỏ ở những nhà khoa học không còn xứng đáng.

Tòa nhà Đoàn Chủ tịch Viện HLKH Nga

Vấn đề được quan tâm nhiều nhất là quản lý tài sản và kinh phí của Viện HLKH. Nếu trước kia Đoàn Chủ tịch Viện Hàn lâm quyết định tất cả mọi việc thì nay cơ quan này chỉ còn quyết định các vấn đề về nghiên cứu khoa học. Tài sản và việc quản lý chi tiêu của các Viện nghiên cứu thuộc Viện HLKH do một cơ quan thuộc Chính phủ sẽ được thành lập với tên gọi là Cơ quan quản lý các Viện khoa học điều hành, mà người đứng đầu cơ quan này là Chủ tịch Viện HLKH. Với số tài sản rất lớn của Viện HLKH bao gồm các Viện nghiên cứu với các tòa nhà và máy móc, thiết bị, các khu thử nghiệm (riêng đất đai có tới hơn 260 nghìn héc ta) và ngân quỹ hàng năm hiện nay khoảng 2 tỷ đô la Mỹ, người ta hy vọng rằng cơ quan này sẽ có khả năng sử dụng chúng hiệu quả hơn cách quản lý hiện tại. Ngoài ra, với cách quản lý mới việc chuyển giao kết quả nghiên cứu khoa học cho sản xuất cũng như sự tổ chức và liên kết đào tạo cán bộ khoa học trẻ với các trường đại học sẽ được thực hiện với các điều kiện thuận lợi hơn. Một điểm đáng lưu ý là dự thảo luật cải cách Viện HLKH đề xuất tăng lương cho các nhà khoa học Nga.

Nhu cầu cải cách Viện HLKH Nga đã được các nhà lãnh đạo nước Nga thường xuyên nhắc tới từ năm 2010, nay đã được thể hiện qua dự thảo đạo luật vừa được Đuma Quốc gia Nga thông qua. Dư luận Nga có phản ứng trái chiều với dự thảo đạo luật này. Phần lớn giới khoa học và nhân dân Nga đều mong muốn cải cách hệ thống tổ chức nghiên cứu khoa học ở Nga để nền khoa học của Nga không còn bị tụt hậu và sẽ trở lại dẫn đầu một số hướng nghiên cứu trên thế giới như trước đây. Tuy nhiên cải cách như thế nào là điều khó thống nhất và luôn gây tranh cãi trong các phe phái chính trị và xã hội. Các điểm thay đổi cơ bản trong tổ chức và quản lý hoạt động của Viện HLKH Nga theo dư luận chung đã hướng tới sự tập trung tiềm lực khoa học của đất nước và gắn bó hoạt động nghiên cứu của Viện HLKH gần hơn với các nhu cầu của xã hội. Đây là những tiền đề làm cho nền khoa học Nga mạnh hơn. Thủ tướng Nga Dmitry Medvedep đã gọi đây là “sự kiện được chờ từ lâu”. Bộ trưởng Giáo dục và Khoa học Nga Dmitry Livanov cho rằng, các điểm cải cách cơ bản do Chính phủ đề nghị đã được đưa vào dự thảo đạo luật mới. Còn Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Nga Vladimir Fortov tuyên bố dự thảo đạo luật mới là “chấp nhận được, có lợi cho tất cả chúng ta”.

PGS.TS. Nguyễn Hoài Châu
Viện Công nghệ Môi trường